Λόγοι για να κάνετε ένα διάλειμμα από τον διαδικτυακό κόσμο

Μέρος 2ο - Ζώντας σε έναν (παρα)κοινωνικό κόσμο...

*του Modern Discontent*

---

Συνέχεια από το Μέρος 1ο.

Με την COVID ήρθαν μαζικά lockdown και κλείσιμο σχολείων. Η αδυναμία να δουν φίλους και οικογένεια, σε συνδυασμό με την παγκόσμια απομόνωση που αντιμετώπισαν δισεκατομμύρια, σήμαινε ότι οι παλιές αλληλεπιδράσεις δεν ήταν πλέον δυνατές. Έτσι, οι περισσότεροι άνθρωποι στράφηκαν σε διαδικτυακές κοινότητες, ζωντανές ροές YouTube και podcast ως υποκατάστατο μιας σωστής, προσωπικής σχέσης. Αυτή η νέα προσέγγιση στις σχέσεις ονομάζεται δικαίως παρακοινωνικές σχέσεις.

Οι παρακοινωνικές σχέσεις είναι σχέσεις στις οποίες οι αλληλεπιδράσεις είναι μονής κατεύθυνσης και χωρίς ανταπόκριση, που σημαίνει ότι οι άνθρωποι δεν μπορούν να αλληλεπιδράσουν άμεσα με αυτούς που βλέπουν/ακούνε. Αν και πολλές αλληλεπιδράσεις μπορούν να θεωρηθούν παρακοινωνικές, μόλις πρόσφατα, λόγω της πανταχού παρούσης φύσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, οι παρακοινωνικές σχέσεις εξετάστηκαν εκτενέστερα (από Jarzyna, C. L.,1):

Οι όροι παρακοινωνική αλληλεπίδραση (PSI) και παρακοινωνική σχέση (PSR) αναφέρονται και οι δύο στις μη ανταποδοτικές συνδέσεις που αισθάνονται οι άνθρωποι με φανταστικές προσωπικότητες ή προσωπικότητες των μέσων ενημέρωσης (Horton και Wohl 1956). Είναι η αμοιβαιότητα, και όχι ο τύπος της προσωπικότητας με την οποία διαμορφώνεται η σχέση, που είναι το κρίσιμο στοιχείο που καθορίζει εάν μια σχέση είναι πραγματική ή παρακοινωνική. Έτσι, ένα άτομο μπορεί να αναπτύξει μία PSR με διάφορους τύπους προσωπικοτήτων. Ενώ τα άτομα που ζούσαν στη δεκαετία του 1800 πιθανότατα ανέπτυξαν PSR με πρωταγωνιστές σε βιβλία, εκείνα στα τέλη του 1900 το έκαναν με τηλεοπτικούς χαρακτήρες. Τώρα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επέτρεψαν τις PSR με διασημότητες των ριάλιτι, influencers του Instagram και άλλα παρόμοια. Ενώ ο τύπος του χαρακτήρα διαφέρει σε βιβλία, τηλεόραση ή μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αυτές οι σχέσεις μοιράζονται ότι ο στόχος γενικά δεν αντιλαμβάνεται μια προσωπική σύνδεση με τα μέλη του κοινού. Υπάρχει μικρή ή καθόλου επιστροφή επικοινωνίας ή συναισθημάτων, μερικές φορές επειδή ο στόχος είναι φανταστικός και άλλες φορές επειδή ο στόχος δεν έχει επίγνωση του ατόμου που εμπλέκεται στην PSI.

Για ορισμένους, οι παρακοινωνικές σχέσεις και αλληλεπιδράσεις μπορεί να προσφέρουν άμεσο όφελος. Μπορεί να προσφέρουν μια ασφαλή οδό για τους εσωστρεφείς και όσους έχουν άγχος να συμμετάσχουν σε κοινωνικές αλληλεπιδράσεις με λιγότερο επαχθή τρόπο. Ωστόσο, η μονόδρομη φύση των παρακοινωνικών σχέσεων μπορεί να οδηγήσει σε αρνητικές συνέπειες:

Ανεξάρτητα από αυτό, η PSI έχει σαφώς είτε καλά είτε κακά αποτελέσματα σε ορισμένα σενάρια. Εξετάζοντας πρώτα τις αρνητικές επιπτώσεις των παρακοινωνικών σχέσεων, περιλαμβάνουν την επιθετικότητα, τη συμπεριφορά που προκαλεί προβλήματα στις σχέσεις της πραγματικής ζωής και τον εθισμό και την εξάρτηση από τα μέσα ενημέρωσης. Για παράδειγμα, όσοι έχουν PSR με διασημότητες μερικές φορές προχωρούν στη λατρεία διασημοτήτων. Ενώ κάποιος βαθμός λατρείας διασημοτήτων είναι φυσιολογικός, ειδικά στους εφήβους, η συμπεριφορά αναπτύσσεται συχνά σε ανθυγιεινό βαθμό, που περιλαμβάνει εμμονές, καταναγκασμούς και στοιχεία εθισμού (McCutcheon et al. 2002; McCutcheon et al. 2003). Οι παρακοινωνικές σχέσεις έχουν εμπλακεί στον εθισμό και την εξάρτηση από τα μέσα, ξεχωριστά από τη λατρεία των διασημοτήτων (Grant et al. 1991).

---

Παρα-κοινωνικές σχέσεις με τα μέσα

Για όσους υποφέρουν από κοινωνικό άγχος και μοναξιά, οι παρακοινωνικές σχέσεις μπορεί να οδηγήσουν σε έντονα εξαρτημένη συμπεριφορά κατά την οποία οι άνθρωποι μπορεί να εθιστούν σε ιστότοπους κοινωνικής δικτύωσης όπως το YouTube.

Μια διεθνής έρευνα που πραγματοποιήθηκε από τους Bérail et. al.² επικοινώνησε με τους νέους μέσω του Reddit και του Facebook και τους ζήτησε να συμπληρώσουν ερωτηματολόγια σχετικά με το άγχος τους και τη χρήση του YouTube. Τα αποτελέσματα αυτών των μελετών υποδηλώνουν ότι όσοι έχουν υψηλότερο κοινωνικό άγχος και μεγαλύτερες παρακοινωνικές σχέσεις με χρήστες του YouTube είναι πιθανό να εμφανίσουν υψηλότερα επίπεδα εθισμού στο YouTube.

Λήψη από Bérail et. al. Στους συμμετέχοντες δόθηκε ένα προσαρμοσμένο ερωτηματολόγιο που μετρούσε τον εθισμό στο YouTube σε σχέση με τις παρακοινωνικές σχέσεις με τους χρήστες του YouTube. Τα υψηλότερα ποσοστά έντασης παρακοινωνικών σχέσεων με χρήστες του YouTube συσχετίστηκαν με υψηλότερα επίπεδα εθισμού στο YouTube. Τα υψηλότερα επίπεδα κοινωνικού άγχους ήταν επίσης καλός προγνωστικός παράγοντας των παρακοινωνικών σχέσεων.

Αν και είναι έρευνα με όλους τους περιορισμούς μιας μελέτης κοινωνικών επιστημών, το ερωτηματολόγιο υπογραμμίζει τουλάχιστον πραγματικές ανησυχίες σχετικά με τις παρακοινωνικές σχέσεις και τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ως αντιστάθμιση για τις αλληλεπιδράσεις στον πραγματικό κόσμο.

---

Το υπόδειγμα των celebrities

Εν ολίγοις, οι παρακοινωνικές σχέσεις μπορεί να δημιουργήσουν μια λεωφόρο για να προκύψουν εμμονικές συμπεριφορές σε σχέση με αυτούς που βλέπουμε και που μπορεί να μην γνωρίζουν καν την ύπαρξή μας. Αυτό ήταν ένα σημαντικό θέμα καθώς σχετίζεται με διασημότητες, έτσι ώστε οι άνθρωποι που λατρεύουν τις διασημότητες μπορεί να εξωτερικεύουν πολλά από τα συναισθήματά τους και να εξετάζουν τη ζωή τους από την οπτική γωνία των διασημοτήτων. Στην πραγματικότητα, είναι η εξωτερίκευση, σαν να χρησιμοποιούμε τους άλλους ως πρότυπα για τον εαυτό μας, που μπορεί να είναι επιζήμια για τη ζωή μας. Μια τέτοια εξωτερίκευση μπορεί να μας οδηγήσει να προσπαθούμε να μιμηθούμε τις συμπεριφορές και τις ενέργειες αυτών των διασημοτήτων - να αγοράζουμε ό,τι αγοράζουν, να κοιτάζουμε πώς φαίνονται και να συμπεριφερόμαστε όπως συμπεριφέρονται.

Αυτή τη στιγμή η αγωγή για συκοφαντική δυσφήμιση μεταξύ των ηθοποιών Johnny Depp και Amber Heard βρίσκεται σε εξέλιξη. Σε αντίθεση με τη δίκη του Kyle Rittenhouse, η ατμόσφαιρα σε αυτή τη δικαστική υπόθεση είναι πολύ διαφορετική. Πολλά περισσότερα συναισθήματα εμπλέκονται σε αυτήν την υπόθεση, σε σημείο που πολλοί θεατές αυτών των ζωντανών ροών έχουν κάνει διακηρύξεις απαιτώντας από τον Ντεπ να κερδίσει τη δίκη του ακόμη και χωρίς να λάβουν υπόψη τους πραγματικούς κανόνες δικαίου και τα αποδεικτικά πρότυπα. Για πολλούς θαυμαστές του Ντεπ μπορεί να εμπλέκονται σε παρακοινωνικές δυναμικές τόσο έντονες, που το απλό αποτέλεσμα μπορεί να επηρεάσει την υγεία και την ευημερία τους. Αυτοί οι άνθρωποι μπορεί να χρησιμοποιήσουν τον Ντεπ ως αντιπαράθεση για τις δικές τους ζωές, ο πλούτος και η φήμη του οποίου είναι αυτό που πολλοί θα λαχταρούσαν να έχουν και έτσι χρησιμοποιούν διασημότητες όπως ο Ντεπ ως πρότυπο για να ζήσουν τη ζωή τους.

Και αυτό το είδος παρακοινωνικοποίησης έχει εισχωρήσει στον κόσμο της COVID. Υπάρχουν στοιχεία που υποδηλώνουν ότι οι παρακοινωνικές σχέσεις παίζουν ρόλο στην αντίληψη της COVID³. Πάρτε μια διασημότητα ή έναν επηρεαστή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης που χτυπήθηκε από την COVID και το αναφέρει στους εκατοντάδες και χιλιάδες ακολούθους του. Αυτοί οι ακόλουθοι μπορεί στην πραγματικότητα να πιστεύουν ότι ο κίνδυνος να προσβληθούν από την COVID μπορεί να είναι υψηλότερος κάτω από αυτές τις συνθήκες και, επομένως, μπορεί να φοβούνται περισσότερο μήπως αρρωστήσουν και εμπλέκονται σε περισσότερη κάλυψη με μάσκες και κοινωνική απόσταση.

Ο Τομ Χανκς ήταν ένας από τους πρώτους διάσημους που μολύνθηκε από την COVID στις αρχές Μαρτίου 2020 και υπάρχουν ορισμένα στοιχεία που υποδηλώνουν ότι η μόλυνση του έπαιξε ρόλο στις κατάντη πολιτικές των lockdown και “ισοπέδωσης της καμπύλης”, καθώς πιθανότατα διαμόρφωσε την αντίληψη του κοινού για την COVID.

Για να ελέγξει εάν οι αντιλήψεις των ανθρώπων για την COVID ήταν πιο πιθανό να επηρεαστούν από μια διασημότητα ή από ένα καθημερινό άτομο, ο ερευνητής Cohen, E. L. 4 δημιούργησε ένα ερωτηματολόγιο και παρουσίασε ένα σενάριο στους συμμετέχοντες στο οποίο είτε ο Tom Hanks είτε ένας συνηθισμένος άνθρωπος προσβλήθηκε από COVID. Με βάση αυτές τις πληροφορίες ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να συμπληρώσουν ένα ερωτηματολόγιο που μετρούσε την αντιληπτή ευαισθησία, τη σοβαρότητα και το άγχος σε σχέση με την COVID. Ρωτήθηκαν επίσης εάν αυτό θα άλλαζε τις υγειονομικές και προληπτικές συμπεριφορές τους.

Συγκλονιστικά, τα αποτελέσματα αυτού του ερωτηματολογίου υπέδειξαν ότι οι αντιλήψεις των ανθρώπων για την COVID επηρεάστηκαν περισσότερο από τις αναφορές για τη διάγνωση COVID του Tom Hanks σε σύγκριση με έναν απλό άνθρωπο, με τον ερευνητή να δηλώνει:

Οι δύο μεταβλητές εμπλοκής, η παρακοινωνική προσκόλληση και η ευσεβής ταύτιση με τον Χανκς, συσχετίστηκαν θετικά και με τους τρεις δείκτες αντίληψης κινδύνου, καθώς και με τις προθέσεις να εμπλακούν σε συμπεριφορές για την πρόληψη της εξάπλωσης του ιού. Όσοι ασχολήθηκαν περισσότερο με τον Χανκς πιθανότατα επηρεάστηκαν περισσότερο από το υπόδειγμά του.

Ωστόσο, η πιο ενδιαφέρουσα ιστορία που προκύπτει από αυτήν την έρευνα είναι ότι ακόμη και όταν οι μεταβλητές εμπλοκής διατηρούνταν σταθερές, ένα υπόδειγμα διασημοτήτων εξακολουθούσε να έχει πιο θετική επιρροή σε ορισμένες διαστάσεις των αντιλήψεων κινδύνου, σε σύγκριση με ένα υπόδειγμα με ένα συνηθισμένο άτομο. Παρόλο που το υπόδειγμα μη διασημοτήτων παρουσίαζε την εμπειρία ενός ατόμου που ήταν αναμφισβήτητα πιο σχετικό με τους συμμετέχοντες σε αυτή τη μελέτη (οι περισσότεροι από τους οποίους υποτίθεται ότι δεν είναι διασημότητες), φαίνεται ότι βασίστηκαν στην εμπειρία της διασημότητας ως σημείο αναφοράς για την εκτίμηση της δικής τους ευαισθησίας. Η έκθεση στο υπόδειγμα διασημοτήτων αύξησε επίσης το άγχος των συμμετεχόντων για την COVID-19.

Φαίνεται λοιπόν ότι η δημόσια αντίληψη για την COVID μπορεί να καθοδηγείται περισσότερο από εκείνους με τους οποίους έχουμε παρακοινωνικές σχέσεις. Εξηγεί γιατί η κυβέρνηση Μπάιντεν χρησιμοποίησε τους παράγοντες επιρροής του Tik Tok για να προωθήσει μηνύματα που ενθάρρυναν τους οπαδούς τους να εμβολιαστούν.

Αλλά εξηγεί επίσης την αντίληψη γύρω από γιατρούς όπως ο Fauci (ΣΜ: στην θέση του και για την Ελλάδα, βάλτε τον Τσιόδρα…), ο ρόλος του οποίου στη διάδοση των πολιτικών και των πληροφοριών σχετικά με τη δημόσια υγεία για την COVID μπορεί να τον έχει ανυψώσει σε κατάσταση ειδώλου. Με καθημερινές ενημερώσεις τύπου και συνεχείς συνεντεύξεις δεν θα ήταν έκπληξη για πολλούς να δουν τον Φάουτσι μέσα από το πρίσμα μιας παρακοινωνικής σχέσης. Ως εκ τούτου, οι άνθρωποι μπορεί να επιδεικνύουν ισχυρή προσκόλληση και εξαρτήσεις με τον Fauci και τον έχουν χρησιμοποιήσει ως πρότυπο για να εξωτερικεύσουν όχι μόνο τις ιδέες τους σχετικά με την COVID, αλλά και τη διάνοιά τους. Αν και μια εικασία, θα υποστήριζα ότι αυτό το επίπεδο ειδωλολατρίας θα εξηγούσε τουλάχιστον τη ζωηρή εχθρότητα που είχαν οι άνθρωποι ως απάντηση στις επικρίσεις εναντίον του Fauci, καθώς και τον φανατισμό που οδήγησε τους ανθρώπους να δημιουργήσουν τέχνη που μνημόνευε τον Fauci.

Είναι οι ίδιες συμπεριφορές που παρουσίασαν οι θαυμαστές του Ντεπ κατά τη διάρκεια της δίκης του, καθώς και οι ένθερμες υποστηρίξεις της θεωρίας του Άρντις, και όλες απεικονίζουν τους κινδύνους της υπερβολικής παρακοινωνικοποίησης.

---

Πράγματα που πρέπει να ληφθούν υπόψη

Οι παρακοινωνικές σχέσεις γίνονται ένα διαρκώς αυξανόμενο μέρος της νεωτερικότητας και για κάποιους παρέχει εναλλακτικές οδούς για κατά τα άλλα αγχωτικές και αγχώδεις καταστάσεις. Ωστόσο, δεν είναι όλες οι παρακοινωνικές σχέσεις ωφέλιμες. Για κάποιους αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ειδωλολατρία και φανατισμό, οδηγώντας πολλούς να τυφλωθούν στην εμμονή και τον ζήλο τους που μοιάζει με λατρεία. Μια ισορροπία μεταξύ των δύο είναι απαραίτητη για τη διατήρηση μιας υγιούς διαδικτυακής παρουσίας.

Εάν είστε κάποιος που του αρέσει να παρακολουθεί ζωντανές ροές YouTube, podcast ή άλλες μορφές πολυμέσων, σημειώστε τη σχέση που διαμορφώνεται ανάμεσα σε εσάς και τα μέσα της επιλογής σας. Μπορείτε να απομακρυνθείτε όποτε το επιλέξετε ή νιώθετε μια ισχυρή εξαρτημένη προσκόλληση σε αυτό που βλέπετε; Γίνεστε ανήσυχοι και φοβάστε ότι θα χάσετε (FOMO) εάν δεν παρακολουθήσετε μια ζωντανή ροή αμέσως μόλις προβληθεί; Διαπιστώνετε ότι αυτές οι συμπεριφορές εμποδίζουν τις πραγματικές εμπειρίες που μπορούν να γίνουν με πραγματικά άτομα; Κρατήστε αυτές τις ερωτήσεις στο μυαλό σας και θυμηθείτε να μην γίνετε σκλάβοι των δικών σας κακών ηθών.

Κάτω από ορισμένες συνθήκες μπορεί να αξίζει να σκεφτείτε μια “αποτοξίνωση” από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κατά την οποία σβήνετε λογαριασμούς σε πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης ή κόβετε μαχαίρι και αποφεύγετε οποιαδήποτε μέσα κοινωνικής δικτύωσης για κάποιο χρονικό διάστημα. Κάνοντάς το αυτό μπορεί να σας δώσει τον κατάλληλο χρόνο και προοπτική για να καταλάβετε εάν απολαμβάνετε ψυχαγωγικά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή έχετε εξαρτηθεί πλήρως από αυτά.

Είναι επίσης σημαντικό να κατανοήσετε εάν οι σχέσεις που έχετε καλλιεργήσει είναι πραγματικές ή είναι εντελώς διαδικτυακές και παρακοινωνικές. Εάν οι παρακοινωνικές σχέσεις μειώνουν τη δέσμευση στην πραγματική ζωή, συνειδητοποιήστε την εξάρτησή σας και απομακρυνθείτε από τον κόσμο της τεχνολογίας και επιστρέψτε στον πραγματικό κόσμο.

Λάβετε υπόψη ότι πολλοί τεχνολογικοί γίγαντες έχουν χρησιμοποιήσει την πανδημία ως έναν τρόπο για να πιέσουν για περισσότερες παρακοινωνικές αλληλεπιδράσεις μέσω υπηρεσιών ροής, εικονικής πραγματικότητας και περαιτέρω αυτοματισμού, όλα με σκοπό να σας κάνουν πιο εφησυχασμένους, αποσπασμένους και να μην εμπλακείτε με άλλους στην πραγματική ζωή. Λάβετε υπόψη ότι η Big Tech βασίζεται στις ανάγκες και την επιθυμία σας για έναν παρακοινωνικό κόσμο, προκειμένου να σχεδιάσει τεχνολογία που θα κυνηγά αυτή τη νοοτροπία. Πολλοί κοινωνικοί επιστήμονες χρησιμοποιούν επίσης αυτόν τον χρόνο για να εξετάσουν τα “λεγόμενα” οφέλη των παρακοινωνικών σχέσεων και αυτή η έρευνα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την επικύρωση μελλοντικών μέτρων lockdown. Οι επιρροές και οι διασημότητες του Tik Tok έχουν ήδη χρησιμοποιηθεί ως τρόπος να επηρεάσουν τις αντιλήψεις μας για την COVID.

Όπως έχει δηλώσει συνήθως ο αναρχικός Μάικλ Μάλις, οι άνθρωποι στην ανώτερη εξουσία έχουν αποκτήσει πολλές πληροφορίες σχετικά με το τι είναι διατεθειμένοι να ανεχτούν οι άνθρωποι κατά τη διάρκεια αυτής της πανδημίας. Να ξέρετε ότι αυτές οι πληροφορίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν εναντίον μας και βρείτε μια σωστή ισορροπία μεταξύ του πραγματικού και του παρακοινωνικού κόσμου. Και να θυμάστε, δεν υπάρχει πραγματική υποκατάσταση για τις προσωπικές, γόνιμες αλληλεπιδράσεις μεταξύ μας.

---

1. Jarzyna C. L. (2021). Parasocial Interaction, the COVID-19 Quarantine, and Digital Age Media. Human Arenas, 4(3), 413–429. https://doi.org/10.1007/s42087-020-00156-0

2. Pierre de Bérail, Marlène Guillon, Catherine Bungener, The relations between YouTube addiction, social anxiety and parasocial relationships with YouTubers: A moderated-mediation model based on a cognitive-behavioral framework, Computers in Human Behavior, Volume 99,2019, Pages 190-204,ISSN 0747-5632,https://doi.org/10.1016/j.chb.2019.05.007.

3. Nathan Walter, Jonathan Cohen, Robin L. Nabi & Camille J. Saucier (2022) Making it Real: The Role of Parasocial Relationships in Enhancing Perceived Susceptibility and COVID-19 Protective Behavior, Media Psychology, DOI: 10.1080/15213269.2021.2025110

4. Cohen EL. Stars—They’re Sick Like Us! The Effects of a Celebrity Exemplar on COVID-19-Related Risk Cognitions, Emotions, and Preventative Behavioral Intentions. Science Communication. 2020;42(5):724-741. doi:10.1177/1075547020960465