Ρετρό 7.0: Από το «Ηλεκτρονικό Βιοπορτραίτο» του 20ού αιώνα στο «Ψηφιακό Αποτύπωμα» του 21ου αιώνα
Discover more from Critical Thinking - The Newsletter
Ρετρό 7.0: Από το «Ηλεκτρονικό Βιοπορτραίτο» του 20ού αιώνα στο «Ψηφιακό Αποτύπωμα» του 21ου αιώνα
Οι προφητικοί προβληματισμοί του Παναγιώτη Φωτέα για το ενδεχόμενο ενός τεχνολογικού φασισμού
Επιμέλεια – Εισαγωγή: Σωτηρία Ορφανίδου
Το τεύχος 192 του περιοδικού «Ευθύνη», που εκδόθηκε τον Δεκέμβριο 1987, είναι αφιερωμένο στο θέμα «Άτομο και Εξουσία – Η άλωση της ιδιωτικής ζωής σήμερα» και, μεταξύ άλλων, περιλαμβάνει ένα πολύ ενδιαφέρον και άκρως επίκαιρο κείμενο του Παναγιώτη Φωτέα με τίτλο «Απέναντι στο “Ηλεκτρονικό Βιοπορτραίτο”». Μετά το εισαγωγικό αυτό σημείωμα, ακολουθεί το πλήρες κείμενο αυτούσιο, με την έντονη προτροπή να αναγνωστεί από όλους.
Το “ηλεκτρονικό βιοπορτραίτο” είναι αυτό που σήμερα ονομάζουμε “ψηφιακό αποτύπωμα”, δηλ. όλα τα ψηφιακά δεδομένα που αφορούν έναν πολίτη, τα οποία συλλέγονται και καταγράφονται σε διάφορες υπηρεσίες του διαδικτύου, είτε έμμεσα κατά τη δραστηριότητά του, είτε άμεσα με κοινοποίηση προσωπικών πληροφοριών του από τον ίδιο, προκειμένου να έχει πρόσβαση σε διάφορες πλατφόρμες και υπηρεσίες. Η δυνατότητα συγκέντρωσης και ο συγκερασμός όλων των πληροφοριών για καθένα πρόσωπο σε έναν κεντρικό server οδηγεί μοιραία στην πρόκληση για τη διασφάλιση της ιδιωτικότητας και της ασφάλειας δεδομένων και έχει προβληματίσει πολίτες και φορείς εδώ και πολύ καιρό.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να σημειωθεί ότι από το 2018 έχει θεσμοθετηθεί ο Γενικός Κανονισμός Προστασίας Δεδομένων (GDPR), νομοθετικό πλαίσιο που δεν υπήρχε την εποχή του κειμένου. Έτσι, (υποτίθεται ότι) οι πολίτες προστατεύονται από την κατάχρηση των δεδομένων τους μέσω αυτού του νομοθετικού πλαισίου, όμως μια απλή περιήγηση σε ιστοτόπους του διαδικτύου μάς κάνει να διαπιστώσουμε ότι, για να προχωρήσουμε σε ανάγνωση ή χρήση εφαρμογών ενός ιστοτόπου, υποχρεωνόμαστε να συναινέσουμε στη χρήση κάποιων προσωπικών δεδομένων ως ελάχιστη προϋπόθεση, διαφορετικά θα έχουμε περιορισμένη ή καθόλου πρόσβαση στην υπηρεσία.
Με δυο λόγια, στην πράξη φαίνεται ότι ο GDPR διασφαλίζει τους διαχειριστές των προσωπικών μας δεδομένων, ενώ ο χρήστης το μόνο που έχει στη φαρέτρα του είναι μια πλασματική επιλογή αποδοχής ή μη των όρων χρήσης, η οποία καταλήγει τελικά σε μονόδρομο, που αναπόφευκτα οδηγεί στην παροχή συναίνεσης για τη συλλογή και επεξεργασία των προσωπικών του δεδομένων. Το μέγεθος αυτής της νομιμοποιημένης συλλογής δεδομένων θα διαπιστώσει όποιος αναγνώσει τις αντίστοιχες ενότητες σχετικά με την Προστασία Προσωπικών Δεδομένων που βρίσκονται στα μικρά γράμματα των ιστοσελίδων¹.
Ωστόσο, αυτό που κάνει εξαιρετικά ενδιαφέρον το “ρετρό” κείμενο του Π. Φωτέα είναι οι εκπληκτικές ομοιότητες με τις έννοιες και την ορολογία που χρησιμοποιούνται ευρέως τα τελευταία χρόνια και ιδιαιτέρως στη σημερινή φάση της ψηφιακής μετάβασης. Παρότι τότε δεν ήταν γνωστοί όροι όπως ψηφιοποίηση, “Διαδίκτυο των Πραγμάτων”, cookies, κ.ά., το κείμενο βασίζεται στους προβληματισμούς που αναδύθηκαν κατά την «εποχή της “τηλεπληροφορικής”» και ανήκουν σε ένα εξαιρετικά ευρύ φάσμα, από το ζήτημα της ιδιωτικότητας και της χρήσης των δεδομένων έως τη διασφάλιση του ίδιου του δημοκρατικού πολιτεύματος ̶ ακριβώς οι ίδιοι προβληματισμοί που αναζωπυρώνονται στις μέρες μας.
Παρουσιάζονται τα οφέλη και οι δυνητικοί κίνδυνοι μιας τέτοιας τεχνολογίας, ενώ αναφέρεται ο Ενιαίος Κωδικός Αριθμός Μητρώου (ΕΚΑΜ), ένας μοναδικός αριθμός για κάθε Έλληνα πολίτη από τη στιγμή της γέννησής του, που θεσμοθετήθηκε με τον Ν.1599/1986 «Σχέσεις κράτους – πολίτη, καθιέρωση νέου τύπου δελτίου ταυτότητας και άλλες διατάξεις» – ΦΕΚ 75/Α/11.06.1986, ωστόσο δεν εφαρμόστηκε άμεσα˙ η συζήτηση επανήλθε το 1997, για να φτάσουμε τελικά στον Ν. 4727/2020 - ΦΕΚ Τεύχος A 184/23.09.2020 με τον οποίο καθιερώνεται ο Προσωπικός Αριθμός (Π.Α.) και στην αναγγελία του Υπουργού Ψηφιακής Διακυβέρνησης κ. Πιερρακάκη σχετικά με την επικείμενη εφαρμογή του 12ψήφιου Ενιαίου Αριθμού Πολίτη (ΕΑΠ), κατά δήλωσή του σε ραδιοφωνική εκπομπή στις 14/06/2022.
Ο αναγνώστης του κειμένου θα βρει και άλλες σοκαριστικές ομοιότητες με τη ρητορική και την ορολογία που χρησιμοποιείται σήμερα, καθώς γίνεται λόγος για “ηλεκτρονική Επανάσταση”, “τάξη πραγμάτων”, “ηλεκτρονικό φακέλωμα”, “ηλεκτρονικά δεσμά”, “παγκόσμιο χωριό” ως η επικοινωνιακά διασυνδεδεμένη οικουμένη, “τεχνολογικός φασισμός”, κ.ά. Τέλος, ο επίλογος αποτελεί ένα ακόμη πιο σοκαριστικό αποκορύφωμα, με τα λόγια του Μακ Λούαν, κατά παράφραση της γνωστής ρήσης του Αρχιμήδη: «Παίρνοντας τὰ μάτια σας, τ' αὐτιά, τὰ νεῦρα, τὰ μυαλά σας γιὰ νὰ τὰ μεταχειρισθῶ ὡς σημεῖο στήριξης, θὰ μποροῦσα νὰ μετακινήσω τὸν κόσμο», λόγια που παραπέμπουν στο δυστοπικό ενδεχόμενο χρήσης και εκμετάλλευσης του ίδιου του ανθρώπινου οργανισμού και της ανθρώπινης ύπαρξης των κατοίκων του πλανήτη, μέσω του “Διαδικτύου των Σωμάτων” (Internet of Bodies) και άλλων εφαρμογών της πληροφορικής και της βιοτεχνολογίας για την επίτευξη μιας παγκόσμιας παντοδυναμίας.
Ακολουθεί το κείμενο του Παναγιώτη Φωτέα (οι επισημάνσεις της συντάκτριας).
Καλή ανάγνωση!
ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΟ «ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΒΙΟΠΟΡΤΡΑΙΤΟ»
Παναγιώτη Φωτέα
Η πληροφόρηση ἔχει ἀποκτήσει ἐδῶ καὶ δυόμισι χιλιάδες χρόνια τὸ αἰώνιο σύμβολό της. Εἶναι ὁ Μαραθωνοδρόμος ποὺ ἐκτὸς ἀπὸ τὸ λιτὸ «νενικήκαμεν» ἔφερε τὸ μήνυμα ὅτι «Ἑλλήνων προμαχοῦντες ᾿Αθηναῖοι Μαραθῶνι χρυσοφόρων Μήδων ἐστόρεσαν δύναμιν». ᾿Απὸ τότε ἡ μεταφορὰ καὶ ἡ καταγραφὴ τῆς πληροφορίας διήνυσε ἰλιγγιώδη ἀπόσταση, ὥσπου να φθάσει σήμερα στὴν ἐποχὴ τῆς «τηλεπληροφορικῆς» (telematique): Σύμφυση τῶν λέξεων «τηλεποικοινωνία» (telecommunication) καὶ «πληροφορικὴ» (infοrmatique). Τὴν μετάδοση καὶ τὴν καταγραφὴ τῆς πληροφορίας τὴν πῆρε στὰ φτερά της ἡ πιὸ ἐξελιγμένη τεχνολογία γιὰ νὰ τὴν «ἀποθηκεύσει» στὶς πιὸ βαθειὲς «μνῆμες» τῶν «ἐγκεφάλων» πού, ἐπίσης, ἐδημιούργησε, ἣ στὰ ἄδυτα τῶν «θησαυροφυλακίων» κάποιας «τράπεζας γνώσεων».
Ἔτσι τὸ πρόβλημα ποὺ τίθεται ὅλο καὶ πιὸ ἔντονα σὲ πολλὰ ἐπίπεδα, σὲ πολλὰ πλαίσια καὶ σ᾿ ὅλο τὸν κόσμο, εἶναι ποιοὶ γίνονται οἱ ἀποδέκτες τῶν σωρευμένων πληροφοριῶν καὶ ποιός ὁ τελικὸς διαχειριστής τους. Εἶναι δηλαδὴ πρόβλημα ποὺ ἀφορᾶ καὶ τὸ δημοκρατικὸ πολίτευμα καὶ τὴν συλλογικὴ ἢ ἀτομικὴ ζωή.
Ἡ σύγχρονη τεχνολογία μειώνει ἢ διευκολύνει τὴν ἐπέκταση τοῦ κράτους; Καὶ ἀντίστροφα συστέλλει ἢ διευρύνει τὴν ἐλευθερία τοῦ πολίτη; Μια πρώτη ἔμμεση, ἀλλά, πιστεύομε, λογικὴ ἀπάντηση εἶναι ὅτι ἡ τεχνολογία εἶναι μιὰ δύναμη οὐδέτερη. ᾿Απὸ τὸ πῶς θὰ τὴν χειρισθεῖ ὁ ἄνθρωπος ἐξαρτᾶται ἡ χρησιμότητα ἢ ἡ καταστροφικότητά της. Ἑπομένως, καὶ στὸ θέμα τῶν πληροφοριῶν οἱ ὁποῖες συνάπτονται μὲ τὴν ἀτομικὴ ζωὴ ἢ μὲ τὴν δράση κάποιου κρατικοῦ μηχανισμοῦ ποὺ χώνει τὸ ρύγχος του μέσα στὰ ἄδυτα τοῦ προσώπου, πάλι μπαίνει θέμα ἀνθρώπου καὶ μορφῆς τῆς ἐξουσίας. Μιὰ ἐξελιγμένη τεχνολογία μπορεῖ νὰ διευκολύνει τὸν σύγχρονο ἄνθρωπο συνεργώντας ἀγαθοποιὰ σὲ πολλὰ αὐτονόητα: στὴν πάταξη τῆς γραφειοκρατίας, στὴν οἰκονομία χρόνου καὶ δαπάνης καὶ τελικὰ στὸ νὰ μειώσει τὸ ἄγχος καὶ τὸ «λαχάνιασμα» τοῦ σημερινοῦ ἀνθρώπου, στὴν προσπάθειά του «νὰ βγάλει ἀπὸ τὴν τάδε ὑπηρεσία ἕνα ἁπλὸ χαρτί».
Αὐτὰ τὰ πρακτικὰ θέματα καὶ ἡ ἐπίλυσή τους συνιστοῦν ἕνα μέρος τοῦ τρόπου τῆς ζωῆς καὶ τῆς εὐτυχίας τῶν ἀνθρώπων. ᾿Αλλὰ ἀκόμη καὶ τὸν τρόπο λειτουργίας τοῦ δημοκρατικοῦ πολιτεύματος. Η δημοκρατική πολιτεία δὲν βαθμολογεῖται μόνο ἢ δὲν πρέπει νὰ βαθμολογεῖται ἀπὸ τὸ ἂν γίνονται ἀδιάβλητες ἐκλογές κάθε τέσσερα χρόνια, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὸ πόσο εὔκολα ἐξυπηρετεῖται ὁ «διοικούμενος» ἀπὸ τὴν «Διοίκηση», ποὺ σημαίνει, ἀπὸ τὸ κράτος καὶ τὶς ὑπηρεσίες του. Ἡ σύγχρονη τεχνολογία παρέχει τὴν δυνατότητα, μὲ τὴν μείωση της γραφειοκρατίας, να ὑπάρξει, σύγκαιρα, καὶ μείωση τοῦ κρατισμοῦ καὶ ἐνδυνάμωση τῆς ἀποκέντρωσης, ἢ αὐτοδιοίκησης. Παρέχει ὅμως καὶ τὴν δύνατότητα νὰ ἐπεκταθεῖ καὶ νὰ γίνει στυγνότερος ὁ κρατικός συγκεντρωτισμός, μὲ ἀποτρόπαια ἀποτελέσματα ἐπάνω στὸν πολίτη καὶ τὴν βαθύτερη ὕπαρξή του.
Τὰ περισσότερα κράτη ἀπασχολοῦνται τοὺς τελευταίους καιροὺς μὲ τὴν εἰσαγωγὴ τῆς τεχνολογίας (τῆς πληροφορικῆς καὶ τῶν πολυδύναμων ἢ πολυδαίδαλων ἐκφάνσεών της) στὰ θέματα τῶν ἀρχείων τῶν διαφόρων ὑπηρεσιῶν (Ὑπουργείων) ποὺ σχετίζονται μὲ τοὺς πολίτες καὶ τοὺς «ἐμφυσοῦν» (γραφειοκρατική) ὕπαρξη, δίδοντάς τους «ταυτότητα». Τὸ θέμα αὐτὸ, παρουσιάσθηκε καὶ στὴν πατρίδα μας ὡς Ἑνιαῖος Κωδικὸς Ἀριθμὸς Μητρώου (ΕΚΑΜ). Αὐτὸς ὁ ἀριθμός, ὅπως ἔχει περιγραφεῖ ἀπὸ τοὺς εἰδήμονες καὶ τοὺς εἰσηγητές τοῦ ἀναλόγου νομοθετήματος στὸ Κοινοβούλιο, εἶναι ἕνας ἀριθμὸς μοναδικὸς καὶ χαρακτηριστικὸς γιὰ κάθε ἄτομο, γιὰ κάθε πολίτη, ἂνδρα ἢ γυναίκα. Ὁ κάθε πολίτης, ἀπὸ τὴν γέννησή του μέχρι τὸν θάνατό του, θὰ ἔχει αὐτὸ τὸν μοναδικὸ ἀριθμὸ ἀμετάβλητο καὶ ἀποτελοῦντα ὑποχρεωτικό στοιχεῖο τῆς ταυτότητάς του. Τὸ συγκεκριμένο παράδειγμα τὸ ὁποῖο ἀποτελεῖ νομοθετικὴ πραγματικότητα γιὰ τὴν χώρα μας, δίδει ὅλο τὸ μέτρο τῶν ἀμφίσημων δυνατητήτων τῆς προηγμένης τεχνολογίας. Κοντὰ στὴν ἐπιδίωξη τῶν θετικῶν στοιχείων, τὰ ὁποῖα περιγράψαμε ὡς μείωση τοῦ τεράστιου ὄγκου ἐργασίας, ὡς παραγωγικότερη ἀξιοποίηση τοῦ ἀνθρώπινου δυναμικοῦ καὶ ἁπλούστευση τῶν σχέσεων κράτους-πολίτη, παραστέκει ἐπίφοβο τὸ ἐνδεχόμενο ἀποπροσωποποίησης τοῦ πολίτη καὶ μεταβολῆς «τῆς μοναδικότητας τοῦ προσώπου σὲ μοναδικότητα ἀριθμοῦ». Τὰ κρατικὰ ὄργανα ἔχοντας στὰ χέρια τους ὁλόκληρο τὸ φάσμα πληροφοριῶν καὶ στοιχείων ποὺ ἀφοροῦν τὸν καθένα μας καὶ ποὺ μποροῦν νὰ προβληθοῦν σὲ κλάσμα δευτερολέπτου σὲ μιὰ ψυχρὴν ὀθόνη πρὸς «ἐκμετάλλευσή» τους ἀπὸ μιὰν ὁμάδα γνωστῶν ἢ ἀγνώστων μας ἢ ἀπὸ κάποιο παντοδύναμον Ἕνα, μποροῦν νὰ ἐξελιχθοῦν σὲ ὄργανα ὄχι δημοκρατικῆς πολιτείας– ὑπηρέτες τοῦ πολίτη, ἀλλὰ μιᾶς «ὀργουελλικῆς» κολάσεως, ἢ ἑνός «καινούργιου δυνατοῦ κόσμου» – δυνάστες τοῦ ἀπροστάτευτου ὄντος, μπροστὰ στὴν «ἠλεκτρονική Ἐπανάσταση» καὶ τὰ ζοφερὰ ἐνδεχόμενά της. Πρακτικότερα, ἡ παραβίαση τοῦ ἰδιωτικοῦ βίου ἀπὸ τὴν συλλογὴ ἐπεξεργασία, καταχώρηση καὶ τελικὴ διασύνδεση τῶν ἐπὶ μέρους πληροφοριῶν, ποὺ συγκλίνουν σ’ ἕνα ἑνιαῖο κωδικὸ ἀριθμό, εἶναι εὐκολότερη ἀπὸ κάθε ἄλλη ἐποχή, στὶς ἡμέρες μας. Ἕνα «ἐχθρικὸν αὐταρχικὸ κράτος καὶ ἕνα πλῆθος ἀπὸ ἰδιῶτες «ἀνταγωνιστὲς» μποροῦν νὰ βάλουν βέβηλο χέρι στὰ ἀπόρρητα ὄχι μόνο τῆς ἐξωτερικῆς, ἀλλὰ καὶ τῆς βαθύτερης ζωῆς μας. Πέρα ἀπὸ τὶς πληροφορίες ποὺ ἀφοροῦν τὴν οἰκονομική μας κατάσταση, τὴν Ἐφορία, τὰ ταξίδια μας, τὰ ἐπαγγελματικά μας, πληροφορίες ποὺ ἀφοροῦν τὸ πολιτικό μας φρόνημα, τὴν ὑγεία μας, τὶς κλίσεις καὶ τὶς ἀγάπες μας, μποροῦν «ὑποκλεπτόμενες», καταγραφόμενες καὶ διασυνδεόμενες, νὰ συνθέσουν ἐκεῖνο ποὺ ἔχει ἀποκληθεῖ «ηλεκτρονικὸ βιοπορτραῖτο», καὶ τὸ ὁποῖο μπορεῖ νὰ ἀναδυθεῖ ἀπὸ τὰ κατάβαθα κάποιας ἠλεκτρονικῆς μνήμης μπροστὰ στὰ μάτια κάποιου παγιδευτῆ μας ἢ κάποιου «φρουροῦ» μιᾶς οἱασδήποτε «τάξης πραγμάτων».
Καὶ λοιπόν; ᾿Αρνούμαστε τὴν τεχνολογία; Μποροῦμε νὰ ἀρνηθοῦμε τὸ ἀναπόφευκτο; Μήπως ἄλλωστε μᾶς ρωτάει; Ἡ οὐσία τοῦ ἀνθρώπου εἶναι νὰ μὴ μένει στὴν μοιραιότητα. Ἡ τεχνολογία δὲν εἶναι ἐξ ὑπαρχῆς καλὴ ἢ κακή. Εἶναι μιὰ δύναμη ποὺ μπορεῖ νὰ τεθεῖ, ὅπως εἴπαμε, στὴν ὑπηρεσία τοῦ ἀνθρώπου, ἀρκεῖ ὁ ἄνθρωπος νὰ ἔχει τὴν ἐσωτερικὴ δύναμη, ὥστε νὰ μπορεῖ νὰ χειρίζεται ἢ νὰ δαμάζει τὶς ἐξωτερικὲς δυνάμεις. Σ’ αὐτό, ἀκριβῶς, τὸ σημεῖο μπαίνουν τὰ θέματα παιδείας, πολιτεύματος καὶ λειτουργίας τους. Διότι ἀπὸ αὐτὰ τὰ δεδομένα, τελικά, ἐξαρτᾶται ἐὰν τὸ κράτος θὰ περιτυλίξει καὶ θὰ πνίξει τὴν κοινωνία, σκοτώνοντας ὅλες τὶς ἰκμάδες της. Τὸ θέμα εἶναι, πόσο μέσα σὲ ἕνα κράτος μπορεῖ νὰ ζήσει ἐλεύθερα ἡ κοινωνία καὶ οἱ ἐπὶ μέρους κοινωνοὶ (πολίτες). Ἄλλωστε αὐτὸς εἶναι καὶ ὁ λόγος ὕπαρξης τοῦ Κράτους: νὰ δίνει δυνατότητες στὴν ἀνάπτυξη τῆς κοινωνίας.
Αλλὰ δὲν πρέπει ποτὲ νὰ μᾶς διαφεύγουν τὰ πρακτικά. Στὸ συγκεκριμένο θέμα ή τεχνολογία εἶναι ἀπαραίτητη γιὰ τὴν διευκόλυνση καὶ ἄνοδο τοῦ πολίτη καὶ τῆς ζωῆς του. Γι' αὐτὸ πρέπει νὰ προλαβαίνουμε τὶς ἀνθρώπινες ἐκτροπές, ποὺ θὰ ἐξέτρεπαν καὶ τὴν τεχνολογία. Στὸ θέμα τῆς παραβίασης τῆς ἰδιωτικῆς ζωῆς ἀπὸ μιὰ τεχνολογία στὰ χέρια ἑνὸς ἀδυσώπητου κράτους ἡ ἀπάντηση μπορεῖ νὰ εἶναι ἄμεση καὶ ἀταλάντευτη. Προτοῦ ὑπάρξει νόμος γιὰ κάποιον Ἑνιαῖο Κωδικὸ ἀριθμὸ ἢ συγχρόνως μὲ αὐτόν, πρέπει νὰ ὑπάρχει νόμος ποὺ θὰ προφυλάσσει τὸν πολίτη ἀπὸ τὴν καταχρηστικὴ καὶ παράνομη χρήση τῆς ἠλεκτρονικῆς τεχνολογίας. Στοιχεῖα ἑνὸς πλέγματος ἀνάλογης προστασίας θὰ εἶναι: ἡ ἀπαγόρευση στὴν διασύνδεση τῶν πληροφοριῶν τῶν ἐπὶ μέρους ἀρχείων. Ἡ ἀπαγόρευση στην «ἑνιαιοποίηση» τοῦ Κωδικοῦ ἀριθμοῦ ποὺ συνθέτει ἕνα ἀδιεπέραστο ἠλεκτρονικὸ δίχτυ καὶ τελικὰ ἕνα τέλειο «ἠλεκτρονικό φακέλωμα». Ἡ διαφάνεια στις πληροφορίες, μὲ τὴν ἔννοια ὅτι ὁ πολίτης, μπορεῖ νὰ ἔχει πρόσβαση στὶς πληροφορίες ποὺ τὸν ἀφοροῦν καὶ νὰ μπορεῖ νὰ ἐλέγξει τὴν ἀξιοπιστία τους ἢ νὰ προσβάλει τὴν ἀλήθεια τους. Καὶ τελικά, βαρύτατος κολασμὸς τῶν παραβατῶν.
Στὸν ἕνα μηχανισμὸ ποὺ ἐγείρεται ὡς συλλέκτης καὶ διαχειριστὴς πληροφοριῶν, παρουσιάζοντας τόσα ἐνδεχόμενα ἐκτροπῆς ἀπὸ τὸν διακηρυσσόμενα ἀγαθοποιό προορισμό του, πρέπει νὰ ἐγείρεται προληπτικὰ ἕνας ἄλλος, προστατευτικὸς γιὰ τὸν πολίτη μηχανισμός, ποὺ στὴν οὐσία θὰ ἀμύνεται γιὰ τὰ ἀνθρώπινα δικαιώματα. Διότι ὁ κάθε ἄνθρωπος εἶναι ἡ πατρίδα τῆς ἐλευθερίας. Στὴν χώρα μας ἡ εἰσαγωγὴ τοῦ ΕΚΑΜ προηγήθηκε τῆς προστασίας τοῦ πολίτη. Χωρὶς κανένα (πολιτικὸ) σχολιασμό, θὰ λέγαμε ἁπλῶς, ὅτι ὅπου εἰσήχθη ὁ ἑνιαῖος ἀριθμός, παντοῦ εἶχε προηγηθεῖ ἢ εἶχε συμπέσει ὁ νομοθετικὸς μηχανισμὸς προστασίας τοῦ πολίτη, ἱκανοποιώντας λαϊκὴ ἀπαίτηση καὶ προσπάθεια κατασίγασης τῶν ἀντιδράσεων ποὺ ξεσηκώθηκαν ἀπέναντι στὶς δυνατότητες νὰ κατασκευάζονται στὰ σκοτεινά, τὰ ἠλεκτρονικά, ἴσως, δεσμά μας. Σὲ πολλὲς χῶρες, ὅπως ἡ Δυτικὴ Γερμανία, ὁ ΕΚΑΜ κρίθηκε ἀπὸ τὰ Δικαστήρια ὡς ἀντισυνταγματικός.
Εἶναι γνωστὴ ἡ περίφημη ρήση τοῦ ᾿Αρχιμήδη «δῶσε μου μέρος νὰ σταθῶ κι ἐγὼ θὰ μετακινήσω τὴν γῆ», προκειμένου νὰ χαρακτηρίσει τὶς ἀπεριόριστες δυνάμεις τῶν μοχλῶν. Σήμερα μοχλοὶ εἶναι οἱ ἠλεκτρονικές δυνάμεις καὶ οἱ ἐπικοινωνιακὲς δυνατότητες ἢ οἱ πληροφορίες ποὺ μποροῦν νὰ παράσχουν δένοντας τὴν οἰκουμένη ἐπικοινωνιακά, ἀπὸ παντοῦ καὶ μεταβάλλοντας την σὲ ἕνα «παγκόσμιο χωριό».
Ο Μὰκ Λούαν λέγει, περίπου, ὅτι ἕνας σύγχρονος διαχειριστὴς τῶν ἠλεκτρονικῶν πληροφοριῶν καὶ τῶν ἠλεκτρονικῶν ἐπικοινωνιακῶν δυνατοτήτων θὰ μποροῦσε νὰ πεῖ: «Παίρνοντας τὰ μάτια σας, τ’ αὐτιά, τὰ νεῦρα, τὰ μυαλά σας γιὰ νὰ τὰ μεταχειρισθῶ ὡς σημεῖο στήριξης, θὰ μποροῦσα νὰ μετακινήσω τὸν κόσμο». Ἡ Δημοκρατία, ἡ λειτουργία, ἡ ἀποτελεσματικότητα καὶ ἡ τύχη της, ἀλλὰ καὶ ἡ μοίρα τῶν ἀνθρώπων ποὺ τὴν πιστεύουν, κρίνονται ἀπὸ τὸ πῶς θὰ τοποθετηθοῦμε ὡς παγκόσμιοι πολίτες ἀπέναντι σ᾽ αὐτὲς τὶς (ἀγαθοποιὲς ἢ καταστροφικές) τεχνολογικὲς δυνάμεις, ὥστε νὰ ἀποφύγουμε τὸν τεχνολογικὸ φασισμό.
Παναγιώτης Φωτέας, Απέναντι στο «ηλεκτρονικό βιοπορτραίτο» / «Ευθύνη», Περιοδικό Ελευθερίας και Γλώσσας, τεύχος 192, Δεκέμβριος 1987, σελ. 633-635
1 Στα προσωπικά δεδομένα που συλλέγονται περιλαμβάνονται η διεύθυνση IP, δηλ. ένας αριθμός που χρησιμοποιείται ως μοναδικό αναγνωριστικό της συσκευής του χρήστη που συνδέεται στο διαδίκτυο, η ημερομηνία και ώρα πρόσβασης σε μια ιστοσελίδα, κ.ά.