Τι κοινό έχουν το κρυολόγημα και το χασμουρητό;

Συγχρονισμός της ηρεμίας σε οικογένειες με μικρά παιδιά

*του Joseph Hickey*

---

Το χασμουρητό είναι μεταδοτικό. Απλώς διαβάζοντας αυτή την πρόταση μπορεί να χασμουρηθείτε. Γιατί συμβαίνει αυτό; Υποψιάζομαι ότι το χασμουρητό μπορεί να έχει εξελιχθεί ως ένας τρόπος για την προώθηση του συγχρονισμού της ηρεμίας μεταξύ των μελών μιας πυρηνικής ή κοινοτικής οικογένειας με μικρά παιδιά.

Ο ύπνος είναι ζωτικής σημασίας και κατά καιρούς δύσκολος για τα μικρά παιδιά. Συχνά, χρειάζονται στενή επαφή και προσοχή (θηλασμός, τραγούδι νανουρισμάτων, λίκνισμα κλπ.) από γονείς, φροντιστές ή πιθανώς μεγαλύτερα αδέλφια. Από εξελικτική άποψη, θα μπορούσε κανείς να φανταστεί μια ομάδα κοινωνικών θηλαστικών ή πρωτευόντων που κατοικούν σε ένα μικρό περιβάλλον που μοιάζει με φωλιά, όπου όλα τα μέλη της οικογένειας είναι παρόντα σε στενούς χώρους.

Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, η κίνηση και η ανησυχία ή η δραστηριότητα δεν είναι χρήσιμη για την προώθηση μιας κατάστασης ηρεμίας για τα μικρά που έχουν αναπτυξιακή ανάγκη για ύπνο. Το χασμουρητό θα μπορούσε να είναι το σήμα του μικρού παιδιού ότι είναι καιρός το νοικοκυριό (ή η “φωλιά”) να ηρεμήσει. Το σήμα είναι μεταδοτικό, προκαλώντας μια κίνηση προς την κατάσταση ηρεμίας και για άλλα μέλη της οικογένειας - ειδικά τη μητέρα ή τον στενό φροντιστή που είναι πιο συντονισμένος με την κατάσταση του μωρού ή του νηπίου - καθώς και αυτοί αρχίζουν να χασμουριούνται και να χαλαρώνουν.

Οι ερευνητές έχουν υποθέσει ότι η μεταδοτικότητα του χασμουρητού, η οποία έχει καταγραφεί μόνο σε κοινωνικά ζώα, μπορεί να έχει εξελιχθεί ως μηχανισμός που προωθεί τον συγχρονισμό μιας κοινωνικής ομάδας σε σχέση με την ομαδική κίνηση ή τη μετάβαση της ομάδας στον ύπνο ή για την προώθηση της αυξημένης επαγρύπνησης. Ωστόσο, ένας πιθανός ρόλος του μεταδοτικού χασμουρητού στον συγχρονισμό της μετάβασης στον ύπνο ή την ηρεμία, ειδικά σε σχέση με οικογένειες με μικρά παιδιά (νοικοκυριό ή “κρησφύγετο”) δεν φαίνεται να έχει αναφερθεί ή να έχουν επικεντρωθεί σε αυτόν στην επιστημονική βιβλιογραφία.

Έχω την υποψία ότι ένα παρόμοιο φαινόμενο μπορεί να συμβαίνει όταν οι γονείς “κολλούν” κρυολογήματα από τα παιδιά τους (δηλαδή, όταν οι γονείς αρρωσταίνουν με ένα κρυολόγημα σε γρήγορη διαδοχή των μικρών παιδιών τους). Μια τέτοια φαινομενική μεταδοτικότητα αναφέρεται συχνά από τους γονείς, ειδικά όταν τα παιδιά τους αρχίζουν να πηγαίνουν σε παιδικούς σταθμούς.

Τα νήπια χρειάζονται ιδιαίτερη προσοχή και αγάπη από τους γονείς τους, ακόμη περισσότερο όταν είναι άρρωστα. Κάθε ασθένεια είναι μια έντονη εμπειρία. Το παιδί, που συνήθως ξεχειλίζει από ενέργεια, σαν ένα υπερφορτισμένο λαγουδάκι με μπαταρίες… Energizer, μοιάζει και συμπεριφέρεται σαν να του έχει αφαιρεθεί ξαφνικά περίπου 99% από το 100% της ενέργειάς του. Πιθανώς το εντερικό, δερματικό και αναπνευστικό μικροβίωμα και το ανοσοποιητικό σύστημα εργάζονται υπερωρίες για να προσαρμοστούν στις τελευταίες παθογόνες ή περιβαλλοντικές προκλήσεις που εισέρχονται στο μικρό, αναπτυσσόμενο σώμα του.

Όταν το παιδί είναι άρρωστο, προφανώς δεν είναι η ιδανική στιγμή για τη μαμά και τον μπαμπά να μένουν αργά στη δουλειά, να επικεντρώνονται σε σημαντικές συναντήσεις ή παρουσιάσεις, να εμπλέκονται σε γεγονότα υψηλού στρες ή αυστηρές προθεσμίες. Χρειάζεται χρόνος ανάπαυσης για όλα τα μέλη του νοικοκυριού (ή του “κρησφύγετου” από μια πιο εξελικτική άποψη), έτσι ώστε το παιδί να λαμβάνει τη στενή επαφή και την προσοχή που χρειάζεται για να περάσει τη διαδικασία ανάπτυξης για τη διαχείριση της ασθένειας.

Ο Denis Rancourt, στις συζητήσεις του μαζί μου και πιθανώς στα δοκίμιά του ή στα βιβλία του, πρότεινε μια ενδιαφέρουσα ιδέα σχετικά με έναν πιθανό ρόλο των ασθενειών που μοιάζουν με κρυολόγημα και γρίπη στα ζώα. Σύμφωνα με την κατανόησή μου για αυτήν την έννοια, υπάρχει μια φυσική και ημιρυθμική λειτουργία του να αρρωσταίνεις με ένα κρυολόγημα ή μια ασθένεια που μοιάζει με γρίπη. Το κρυολόγημα μπορεί να είναι ένας τρόπος για το σώμα να μας πει να κάνουμε ένα διάλειμμα, να ηρεμήσουμε και να αφήσουμε στην άκρη τις δραστηριότητες της ζωής που απαιτούν συνέπεια και την ενεργοποίηση του συστήματος απόκρισης στο στρες. Η έναρξη του κρυολογήματος μπορεί να συμβεί σε μια στιγμή που κάποιος είναι έτοιμος να κάνει μια παύση, όπως μετά από μια σημαντική προθεσμία στη δουλειά, ή μπορεί να συμβεί σε μια φαινομενικά αντίξοη στιγμή, όπως όταν μόλις φτάνεις τελικά, μετά από ένα μακρύ ταξίδι, σε έναν προορισμό διακοπών όπου σκοπεύεις να χαλαρώσεις, χωρίς τις συνήθεις καθημερινές ευθύνες που θα είχες στο σπίτι. Σε κάθε περίπτωση, όταν το επίπεδο του αντιληπτού στρες για να ανταποκριθείς σε εξωτερικές απαιτήσεις είναι αρκετά χαμηλό, η ασθένεια που μοιάζει με κρυολόγημα ή γρίπη εμφανίζεται και αναγκάζει ή προσκαλεί το άτομο να κάνει ένα διάλειμμα, ίσως για να γίνει κάποια απαραίτητη εσωτερική φυσιολογική ή ψυχολογική εργασία συντήρησης.

Μια τέτοια φυσική λειτουργία των ασθενειών που μοιάζουν με κρυολόγημα και γρίπη θα μπορούσε να λειτουργήσει με τρόπο που να συγχρονίζει τα μέλη μιας πυρηνικής οικογένειας. Ίσως έχουμε εξελιχθεί με τέτοιο τρόπο, ώστε όταν τα μικρά παιδιά μας αρρωσταίνουν με ασθένειες που μοιάζουν με κρυολόγημα ή γρίπη, είμαστε επίσης προδιατεθειμένοι να αρρωστήσουμε, κάτι που θα ωφελούσε την οικογενειακή ομάδα, καθώς όλα τα μέλη, συμπεριλαμβανομένων των γονέων ή των φροντιστών, πρέπει να αφήσουν τις απαιτήσεις και το άγχος της ζωής έξω από το σπίτι και να εισέλθουν σε μια κατάσταση ηρεμίας, ενώ το μικρό παιδί ή τα παιδιά αναρρώνουν και αναπτύσσουν τα εσωτερικά τους συστήματα, συμπεριλαμβανομένων των μικροβιωμάτων, με την απερίσπαστη προσοχή των ενήλικων φροντιστών τους.

Εάν η μεταδοτικότητα του χασμουρητού εξελίχθηκε ως πλεονέκτημα (σε σχέση με τη μετάβαση στην ηρεμία) σε μια πυρηνική οικογένεια, όσον αφορά τον κρίσιμο αναπτυξιακό ύπνο στα μικρά παιδιά, τότε αυτό θα μπορούσε να σημαίνει ότι η υπόλοιπη κοινωνία επηρεάζεται από την ίδια μεταδοτικότητα ως ένα απλό (βαρετό;) υποπροϊόν, όπως πχ. όταν ανατριχιάζουμε, παρόλο που σε σχέση με τα ζώα είμαστε άτριχοι και άφτεροι. Οι ενήλικες “κολλάνε” το χασμουρητό όταν άλλοι χασμουριούνται, ανεξάρτητα από το αν υπάρχουν μικρά παιδιά τριγύρω και δεν διακρίνεται κανένα ιδιαίτερο όφελος από αυτό. Ίσως το ίδιο ισχύει και για τη μεταδοτικότητα του κοινού κρυολογήματος: ένα εξελικτικό όφελος για τις οικογένειες με μικρά παιδιά και μια ενόχληση ή και χειρότερα για όλους τους άλλους.

---