Η COVID-19 "επιταχύνει τη γήρανση";
Ανασκόπηση των αποδεικτικών στοιχείων
*της Joomi*
Μπορεί να έχετε δει τα μέσα ενημέρωσης να υποστηρίζουν ότι η COVID-19 “επιταχύνει τη γήρανση”. Ερευνητές όπως ο David Sinclair, ο οποίος εργάζεται στον τομέα της μακροζωίας, έκαναν επίσης τέτοιους ισχυρισμούς:
Έχουμε, στην πραγματικότητα, “καλές αποδείξεις” ότι η COVID μεγαλώνει την βιολογική μας ηλικία; Συντομεύουμε τη διάρκεια ζωής μας κάθε φορά που παθαίνουμε έχουμε μία μόλυνση από την COVID-19;
Αποδεικνύεται ότι αυτό δεν είναι εύκολο να απαντηθεί.
Πώς μετριέται η γήρανση;
Για να απαντήσουμε σε αυτό, πρέπει πρώτα να προσδιορίσουμε πώς συνήθως μετράται η “γήρανση”. Με τον όρο “γήρανση” εδώ, δεν εννοούμε τη χρονολογική ηλικία, που είναι απλώς ο αριθμός των ετών που έχει ζήσει ένα άτομο από τη γέννησή του, αλλά η “βιολογική ηλικία”, η οποία λαμβάνει υπόψη τις φυσικές αλλαγές που έχουν συμβεί σε ένα σώμα.
Οι ερευνητές χρησιμοποιούν διαφορετικούς προσεγγίσεις για να προσπαθήσουν να μετρήσουν τη βιολογική ηλικία. Μια προσέγγιση που χρησιμοποιείται συνήθως είναι η εξέταση των επιγενετικών αλλαγών στο DNA, οι οποίες είναι αναστρέψιμες τροποποιήσεις στο DNA που ρυθμίζουν ποια γονίδια ενεργοποιούνται ή απενεργοποιούνται.
Ένας τύπος επιγενετικής τροποποίησης είναι η μεθυλίωση του DNA, όπου προστίθενται ομάδες μεθυλίου σε επιλεγμένα τμήματα του DNA. Μια “μεθυλική ομάδα” είναι απλώς ένας άνθρακας συνδεδεμένος με τρία άτομα υδρογόνου και έχει τον χημικό τύπο CH3.
Τα πρότυπα μεθυλίωσης του DNA πιστεύεται ότι αλλάζουν με την ηλικία. Ως εκ τούτου, χρησιμοποιούνται για την κατασκευή “επιγενετικών ρολογιών”, που χρησιμοποιούνται για την εκτίμηση της βιολογικής ηλικίας ενός ατόμου.
Άλλες μέθοδοι περιλαμβάνουν την εκτίμηση του μήκους των τελομερών. Τα τελομερή είναι τα προστατευτικά καλύμματα στα άκρα των χρωμοσωμάτων, που μικραίνουν με την πάροδο του χρόνου, οδηγώντας τελικά σε κυτταρική γήρανση ή κυτταρικό θάνατο. Το μήκος των τελομερών χρησιμοποιείται μερικές φορές ως δείκτης βιολογικής γήρανσης, επειδή πιστεύεται ότι αντικατοπτρίζει τη αθροιστική βλάβη και το ιστορικό αντιγραφής των κυττάρων.
Άλλοι τύποι δεδομένων, όπως η αρτηριακή πίεση, τα δεδομένα της πνευμονικής λειτουργίας και οι δείκτες αίματος χρησιμοποιούνται επίσης μερικές φορές για τη δημιουργία μοντέλων που προβλέπουν τη γήρανση.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι καμία από αυτές τις προσεγγίσεις δεν είναι τέλεια και στην πραγματικότητα οι μεθοδολογίες τους μπορεί να είναι εξαιρετικά ελαττωματικές. Θα επιστρέψουμε σε αυτό το σημείο αργότερα, αλλά προς το παρόν ας πάρουμε αυτές τις προσεγγίσεις στην ονομαστική τους αξία, για να δούμε τι δείχνει η έρευνα για την COVID-19 και τη γήρανση.
Η έρευνα είναι ανάμεικτη
Υπάρχουν αρκετές μελέτες που ισχυρίζονται ότι “μετρούν τη γήρανση” ως αποτέλεσμα της COVID-19. Δεν είναι της ίδιας ποιότητας όμως και δεν συμφωνούν όλες μεταξύ τους.
Μελέτη 1
Ας δούμε πρώτα αυτήν τη μελέτη: Αποδείξεις για την επιτάχυνση της βιολογικής ηλικίας και τη μείωση των τελομερών σε επιζώντες από την COVID-19
Ανέφεραν ότι οι επιζώντες της COVID-19 παρουσίασαν βράχυνση των τελομερών και επιτάχυνση της ηλικίας (αυτό που αποκαλούν “DeltaAge”), σε σύγκριση με άτομα χωρίς COVID-19, με βάση τον τρόπο με τον οποίο το DNA από το αίμα τους μεθυλιώθηκε.
Ωστόσο, οι επιζώντες της COVID-19 ήταν άνθρωποι που “ήρθαν στην προσοχή των γιατρών μας”. Αυτό προφανώς σημαίνει ότι αυτοί οι άνθρωποι είχαν αρκετά συμπτώματα για να δουν έναν γιατρό, επομένως δεν είναι σαν τον μέσο άνθρωπο. Συγκρίθηκαν με εθελοντές που αντιστοιχούσαν σε ηλικία και φύλο με ορισμένους παράγοντες κινδύνου, που επικαλύπτουν εν μέρει τους ασθενείς με COVID-19, αλλά αναμφισβήτητα αυτοί δεν είναι σπουδαίοι έλεγχοι για τους επιζώντες της COVID-19 που, πάλι, αρρώστησαν αρκετά από την COVID-19, για να αναζητήσουν έναν γιατρό και μπορεί να είχαν “επιταχυνόμενη γήρανση” (σε σύγκριση με τη χρονολογική τους ηλικία) εξαρχής.
Μελέτη 2
Αυτό που θα ήταν ακόμα καλύτερο, θα ήταν μια διαχρονική μελέτη που θα εξετάζει τους δείκτες γήρανσης τόσο πριν, όσο και μετά την COVID-19 στα ίδια άτομα.
Ευτυχώς την έχουμε: Διαχρονική μελέτη μεθυλίωσης DNA και επιγενετικών ρολογιών πριν και μετά τον εμβολιασμό mRNA και και επιβεβαιωμένης με δοκιμή COVID-19
Παρατήρησαν “μεγάλες αμφίδρομες διακυμάνσεις στην επιγενετική ηλικία”, που “δεν φαινόταν να σχετίζονται με τη μόλυνση από την COVID-19”. Αυτό “φάνηκε να αποδίδεται σε εκτεταμένο τεχνικό θόρυβο” στη μέτρηση της μεθυλίωσης του DNA, “καθώς προηγούμενες μελέτες έχουν βρει ότι οι επαναλαμβανόμενες μετρήσεις του ίδιου δείγματος αποκλίνουν έως και 9 χρόνια”.
Για να μετριάσουν τις επιπτώσεις “αυτών των αναξιόπιστων εκτιμήσεων του επιγενετικού ρολογιού” εφάρμοσαν ορισμένες τεχνικές, για να προσπαθήσουν να βελτιώσουν τις προβλέψεις των μοντέλων. Στη συνέχεια εξέτασαν πώς διαφορετικά επιγενετικά ρολόγια προέβλεπαν τη γήρανση ως αποτέλεσμα της COVID-19.
Τέσσερα από τα επιγενετικά ρολόγια [1] δεν εμφάνισαν “καμία σημαντική διαφορά στην επιγενετική ηλικία”, ενώ δύο από αυτά παρατήρησαν αυξημένη γήρανση για άτομα άνω των 50 ετών, αλλά είτε καμία σημαντική αύξηση, ή ακόμη και μείωση της γήρανσης για άτομα κάτω των 50 ετών μετά την COVID-19.
Μελέτη 3
Επιταχυνόμενη βιολογική γήρανση σε ασθενείς με COVID-19
Εξέτασαν τη μεθυλίωση του DNA και τα μήκη των τελομερών σε δείγματα αίματος από υγιείς ανθρώπους, μη σοβαρούς και σοβαρούς ασθενείς με COVID-19 και βρήκαν μια “αυξανόμενη επιτάχυνση της επιγενετικής γήρανσης στις αρχικές φάσεις της COVID-19”, αλλά αυτή η ηλικιακή επιτάχυνση θα μπορούσε εν μέρει να αντιστραφεί σε μεταγενέστερες φάσεις.
Μελέτη 4
Μικρότερα μήκη τελομερών σε ασθενείς με σοβαρή νόσο COVID-19
Αυτή η μελέτη εξέτασε δείγματα αίματος από ασθενείς που είχαν νοσηλευτεί με COVID-19.
Διαπιστώνουμε ότι τα βραχύτερα τελομερή σχετίζονται με αυξημένη σοβαρότητα της νόσου. Τα άτομα που βρίσκονται στα χαμηλότερα εκατοστημόρια του μήκους των τελομερών και στα υψηλότερα εκατοστημόρια των βραχέων τελομερών έχουν υψηλότερο κίνδυνο να αναπτύξουν σοβαρές παθολογίες COVID-19.
Ωστόσο, αυτό δεν συγκρίθηκε με κανέναν έλεγχο εκτός της COVID-19, επομένως δεν λέει τίποτα για το εάν η COVID-19 προκάλεσε τη βράχυνση των τελομερών. Όπως και με τη Μελέτη 1, αυτοί οι ασθενείς, που είχαν νοσηλευτεί με COVID-19, μπορεί να είχαν “επιτάχυνση της γήρανσης” εξαρχής.
Μελέτη 5
Τα επιγενετικά ρολόγια δεν επιταχύνονται σε ασθενείς με COVID-19
Διαπίστωσαν ότι “τα δείγματα της COVID-19 δεν αποκάλυψαν σταθερά επιταχυνόμενη επιγενετική ηλικία σε σύγκριση με τη χρονολογική ηλικία” και “συνολικά δεν υπήρχαν στοιχεία για σημαντική φθορά των τελομερών σε ασθενείς με COVID-19”.
Συνολικά, τα αποτελέσματά μας δεν παρέχουν ενδείξεις ότι η σοβαρή έκβαση της COVID-19 σχετίζεται με επιταχυνόμενη επιγενετική ηλικία ή σημαντικά μειωμένο μήκος τελομερών.
Μελέτη 6
Περιέργως, αυτή η μελέτη διαπίστωσε ότι υπήρχε αρνητική αιτιώδης σχέση μεταξύ της σοβαρότητας της COVID-19 και της επιγενετικής ηλικίας. Δηλαδή, “άτομα με πολύ σοβαρά αναπνευστικά συμπτώματα μόλυνσης από COVID-19 μπορούν να καθυστερήσουν την επιτάχυνση της επιγενετικής ηλικίας”, όταν χρησιμοποιείται ένα επιγενετικό ρολόι που ονομάζεται “GrimAge”.
Μελέτη 7
Οι υποομάδες COVID-19 ενδέχεται να επιβραδύνουν τη βιολογική επιτάχυνση της ηλικίας
Αυτή, επίσης, παραδόξως, διαπίστωσε ότι “η νοσηλεία για COVID-19 μπορεί να επιβραδύνει την επιτάχυνση GrimAge και την επιτάχυνση PhenoAge”. Το GrimAge και το PhenoAge είναι δύο διαφορετικά επιγενετικά ρολόγια.
Μελέτη 8
Η προκαλούμενη από ιούς γήρανση είναι οδηγός και θεραπευτικός στόχος στην COVID-19
Διαπίστωσαν ότι ο SARS-CoV-2, όπως και άλλοι ιοί, προκαλεί “κυτταρική γήρανση” ως πρωταρχική απόκριση στο στρες σε μολυσμένα κύτταρα. Η γήρανση είναι μια διαδικασία κατά την οποία ένα κύτταρο γερνά και σταματά να διαιρείται, αλλά δεν πεθαίνει [2]. Οι ασθενείς με COVID-19 εμφάνισαν δείκτες γήρανσης στον βλεννογόνο των αεραγωγών τους.
Περίληψη των μελετών
Αυτή θα είναι μια πολύ ωμή περίληψη όλων αυτών των μελετών, αλλά για να μπορείτε εύκολα να δείτε πόσο ανάμεικτα είναι αυτά τα αποτελέσματα:
Μελέτη 1
Αναφέρθηκε βράχυνση των τελομερών και επιτάχυνση της γήρανσης με βάση τη μεθυλίωση του DNA, αλλά δεν ήταν μια διαχρονική μελέτη.
Μελέτη 2
Διαχρονική μελέτη ανέφερε ότι τέσσερα διαφορετικά επιγενετικά ρολόγια δεν παρουσίασαν σημαντική διαφορά στη γήρανση, ενώ δύο επιγενετικά ρολόγια παρουσίασαν αυξημένη γήρανση σε άτομα άνω των 50 ετών, αλλά όχι σημαντική αύξηση ή ακόμη και μείωση στη γήρανση για τα άτομα κάτω των 50 ετών, ως αποτέλεσμα της COVID-19.
Μελέτη 3
Διαπιστώθηκε αυξημένη επιτάχυνση της γήρανσης αρχικά κατά τη διάρκεια της COVID-19, αλλά αυτό θα μπορούσε εν μέρει να αντιστραφεί σε μεταγενέστερες φάσεις.
Μελέτη 4
Τα βραχύτερα τελομερή που βρέθηκαν σχετίστηκαν με αυξημένη σοβαρότητα της COVID-19. Ωστόσο, αυτό δεν συγκρίθηκε με άτομα χωρίς COVID, επομένως δεν μπορούμε να πούμε ότι η COVID προκάλεσε τη βράχυνση των τελομερών.
Μελέτη 5
Δεν διαπιστώθηκε ότι η COVID-19 οδήγησε σε επιτάχυνση της γήρανσης, όπως μετράται από τα επιγενετικά ρολόγια.
Μελέτη 6
Διαπιστώθηκε ότι η COVID-19 φαινόταν να οδηγεί σε επιβράδυνση της επιγενετικής ηλικίας.
Μελέτη 7
Διαπιστώθηκε ότι η COVID-19 φαινόταν να οδηγεί σε επιβράδυνση της επιγενετικής ηλικίας.
Μελέτη 8
Ο SARS-CoV-2 προκάλεσε κυτταρική γήρανση στους αεραγωγούς.
Γιατί είναι τα αποτελέσματα τόσο ανάμεικτα; Λοιπόν, αρχικά, ορισμένες από αυτές τις μελέτες μπορεί να μην έχουν χρησιμοποιήσει τους καλύτερους ελέγχους. Επίσης, οι μελέτες δεν χρησιμοποίησαν όλες τα ίδια επιγενετικά ρολόγια. Κάποια θα είναι καλύτερα από άλλα, ή κάποια θα είναι καλύτερα για συγκεκριμένους ιστούς ή καταστάσεις. Επίσης, η COVID-19 οδηγεί σε αλλαγές στη σύνθεση των λευκών αιμοσφαιρίων και αυτό μπορεί να επηρεάσει τις υπογραφές μεθυλίωσης του DNA.
Όπως λέει αυτή η προειδοποιητική σημείωση:
Η συστηματική αξιολόγηση της υπογραφής μεθυλίωσης DNA της COVID-19 σε σχέση με τη βιολογική ηλικία είναι επί του παρόντος μια νέα επιστημονική έρευνα.
Με βάση αυτό, μπορούμε πραγματικά να πούμε ότι έχουμε “καλές αποδείξεις” ότι η COVID-19 επιταχύνει τη γήρανση;
Μπορεί η “βιολογική ηλικία”, όπως προβλέπεται από τα επιγενετικά ρολόγια, να αντιστραφεί;
Ας υποθέσουμε ότι αποδεχτήκαμε ότι η COVID-19 επιτάχυνε τη βιολογική ηλικία. Ακόμα κι έτσι, υπάρχουν ενδείξεις ότι αυτή η “γήρανση” μπορεί να αντιστραφεί: Η βιολογική ηλικία αυξάνεται από το στρες και αποκαθίσταται μετά την ανάκαμψη
Αυτή η μελέτη εξέτασε ασθενείς με COVID-19 που εισήχθησαν στη ΜΕΘ και είχαν δώσει πολλαπλά δείγματα αίματος κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης τους. Διαπίστωσαν σημαντική αντιστροφή της βιολογικής ηλικίας στις γυναίκες μετά την έξοδο από τη ΜΕΘ, αλλά καμία σημαντική αλλαγή στους άνδρες. Τα αρσενικά εμφάνισαν πολύ μεγαλύτερη ετερογένεια στις τροχιές της βιολογικής τους ηλικίας κατά την πορεία της νόσου.
Το τελευταίο χρονικό σημείο για τη μελέτη ήταν “≥7 ημέρες μετά την έξοδο από τη ΜΕΘ”, επομένως είναι κατανοητό ότι θα είχαμε δει αντιστροφή και στους άντρες, εάν η μελέτη συνεχιζόταν για περισσότερο.
Συμβαίνει παρόμοια “γήρανση” με άλλα στρες; Ή άλλους κοινούς ιούς;
Παρεμπιπτόντως, η παραπάνω μελέτη διαπίστωσε επίσης ότι τα στρες, όπως η χειρουργική επέμβαση τραύματος, ακόμη και η εγκυμοσύνη, προκάλεσαν μια αναστρέψιμη αύξηση της βιολογικής ηλικίας.
Αυτό θα πρέπει να μας κάνει να αναρωτηθούμε: πόσο ιδιαίτερη είναι αυτή η “επιταχυνόμενη γήρανση” που (ίσως) βλέπουμε με την COVID-19; Εάν παρατηρείται συγκρίσιμη “γήρανση” ακόμη και για πράγματα όπως η εγκυμοσύνη και αν είναι αναστρέψιμη, έχει νόημα να το αποκαλούμε καν “γήρανση”; Μειώνουν αυτά τα στρες ακόμη και τη ζωή;
Είναι επίσης σημαντικό να γνωρίζουμε εάν βλέπουμε συγκρίσιμα αποτελέσματα “γήρανσης” από άλλους ιούς. Υπάρχουν ενδείξεις ότι η λοίμωξη από τον αναπνευστικό συγκυτιακό ιό (RSV) οδηγεί σε σημάδια γήρανσης, όπως για παράδειγμα βλάβη στο DNA και συσσώρευση γηρασμένων κυττάρων:
Η βλάβη που παρατηρείται σχετίζεται με τη συσσώρευση γηρασμένων κυττάρων, εμφανίζοντας όλα τα χαρακτηριστικά του φαινοτύπου της γήρανσης, τόσο στα μονοπύρηνα, όσο και στα συγκύτια. Επιπλέον, παρουσιάζουμε σημάδια βλάβης του DNA και γήρανσης… σε διαφορετικούς χρόνους μετά τη μόλυνση.
Ωστόσο, δεν φαίνεται να υπάρχουν μελέτες που να εξετάζουν εάν οι ιοί της γρίπης ή του κοινού κρυολογήματος μπορούν να οδηγήσουν σε παρόμοια αποτελέσματα “γήρανσης” με τον SARS-CoV-2. Αυτό δεν σημαίνει ότι αυτοί οι ιοί δεν μπορούν να προκαλέσουν παρόμοια αποτελέσματα. Σημαίνει απλώς ότι κανείς δεν μπήκε στον κόπο να κοιτάξει.
Εν τω μεταξύ, όσον αφορά την COVID-19, είχαμε σχεδόν συνεχή δημιουργία φόβου εδώ και χρόνια, κάτι που πιθανώς οδήγησε τους ερευνητές να επικεντρωθούν υπερβολικά στην COVID-19, σε βάρος άλλων θεμάτων.
Αυτό μπορεί να μας δώσει μια εσφαλμένη αίσθηση ότι ο SARS-CoV-2 είναι ιδιαίτερα επικίνδυνος και ιδιαίτερος. Ίσως είναι ξεχωριστός ή ίσως είναι ειδικός μόνο για άτομα που νοσούν για μεγάλο χρονικό διάστημα από την COVID. Εξάλλου, είναι κατανοητό ότι αυτοί οι άνθρωποι, που μπορεί να υποφέρουν από συμπτώματα για μεγάλες χρονικές περιόδους, “γερνούν” με νόημα, αν και δεν γνωρίζουμε πόσο ανεπανόρθωτη ή αναστρέψιμη είναι αυτή η “γήρανση”.
Αλλά αυτό που σίγουρα δεν έχουμε, είναι στοιχεία ότι τα άτομα που παρουσιάζουν ήπιες ή τυπικές ή ακόμα και σοβαρές κρίσεις της COVID-19 θα “γεράσουν” με τρόπο που συντομεύει ουσιαστικά τη ζωή τους.
Πόσο αξιόπιστες είναι οι τρέχουσες μετρήσεις για τη γήρανση;
Δεν έχουμε καν προχωρήσει σε όλες τις προειδοποιήσεις που σχετίζονται με τις τρέχουσες “μετρήσεις” για τη γήρανση.
Πώς πρέπει να ερμηνεύσουμε τις προβλέψεις των τελομερών ή των επιγενετικών ρολογιών; Οι προβλέψεις τους για “επιταχυνόμενη γήρανση” σημαίνουν πράγματι ότι η ζωή κάποιου συντομεύεται;
Θα διερευνήσουμε αυτές τις ερωτήσεις περισσότερο σε επόμενο άρθρο. Μείνετε συντονισμένοι.
1 Συγκεκριμένα τα επιγενετικά ρολόγια PCHorvath1, PCHorvath2, PCHannum και epiTOC δεν έδειξαν διαφορά.
2 Όταν ένα κύτταρο μολύνεται από έναν ιό, πυροδοτεί την ενεργοποίηση μονοπατιών απόκρισης στρες, που προσπαθούν να ελέγξουν την αναπαραγωγή του ιού. Μερικές φορές αυτό οδηγεί το μολυσμένο κύτταρο στο να μεταβεί σε μια κατάσταση “ζόμπι” που ονομάζεται “γήρανση”. Αυτό συμβαίνει όταν το κύτταρο δεν αναπαράγεται πλέον, αλλά παραμένει βιώσιμο και μεταβολικά ενεργό. Η κυτταρική γήρανση είναι στην πραγματικότητα μια απάντηση στο στρες, που προστατεύει τα κύτταρα από κακοήθη μετασχηματισμό, διευκολύνει την επισκευή και ανάπτυξη των ιστών και αποτρέπει την αναπαραγωγή του ιού.